Historia kościoła
Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej – najstarsza świątynia w mieście.
W dokumentach wymieniona jest już w 1270 r. kiedy to książę Konrad I przekazał go szpitalowi św. Ducha. Ciekawy dokument z 1273 roku obrazujący działalność kościoła, wystawił biskup Tomasz II:
Super ecclesia de Tilendorf extitit taliter compromissum, quod tam dominus Andreas quam fratres Petrus et Amilius nobis resignaverunt, quidauid iuris in dicta ecclesia habuerunt vel habere se credebant. Nos autem taliter disposuimus, quod domino Andree et successoribus eius et ecclesie de Bolezlavez villam, que dicitur Otoc, sitam ista parte Bobir versus Legnecz coniunximus, quad ad iura parochialia exercenda, et villani de Otoc ad parochiam de Bolezlavez in perpetuum pertinebunt et omnia iura parochiala a plebano obtinebunt. Ecclesiam vero de Tilendorff contulimus hospitali de Bolezlavez ciu ecclesie coniunximus villas, que iacent illa parte Pobir. Fratri autem Amilio in dicta ecclesia curam contulimus animarum. Volumus autem, ut in ipsa parochia cura animarum nullatenus negligatur”
Nadto kościół w Bolesławicach osiągnął takim sposobem ugodę, którą tak pan Andrzej jaki bracia Piotr i Emil nam objawili. Wszystkie prawa w wymienionym kościele mieli lub wierzą, że mają; My zaś w ten sposób nakazujemy, że panu Andrzejowi i jego spadkobiercom i kościołowi w Bolesławcu, wieś która nazywana jest Otok, położona w tej części Bobru w kierunku Legnicy, dołączamy które podług praw parafialnych maja się kierować i wieśniacy z Otoku do parafii w Bolesławcu na wieczność będą przyłączeni i wszystkie prawa parafialne przez proboszcza będą przestrzegane. Kościół zaiste w Bolesławicach zatwierdzamy szpitalowi w Bolesławcu , którego kościołowi dołączyliśmy wsie, które położone są z tej strony Bobru. Bratu zaś Emilowi w wymienionym kościele przydzielamy duszpasterstwo. Chcemy zaś, aby w tej parafii duszpasterstwo żadną miarą nie było zaniedbane.
Parafia ta była osadzona przez zakonników z klasztoru św. Ducha.
W 1332 r. proboszczem był Mateusz Maciej Samerow. W 1495 r. dwaj chłopi z Mierzwina przekazali 20 marek na kościół, zaś Nickel Baumann 5 węgierskich guldenów na coniedzielną modlitwę za jego duszę. W 1569 r. miasto Bolesławiec objęło patronatem ten kościół, już pod wezwaniem św. Jakuba.
W latach 1530 - 1654 świątynia służyła ewangelikom. W 1597 r. kościół rozbudowano. W sierpniu 1813 r. dziedziniec kościelny wykorzystały wojska francuskie na ustawienie tu swojej artylerii, ostrzeliwującej folwark „Kocioł” i okolice dzisiejszego cmentarza przy ul. Śluzowej, gdzie przygotowane były bataliony rosyjskie do ataku na bobrzańskie mosty.
W ogrodzie parafialnym posadzono ‘’Dąb Bismarcka‘’.
Kościół jest orientowany, posiada trzyprzęsłową nawę główną z prezbiterium pochodzącym z XIII wieku. Wieża pochodzi z II połowy XVI wieku, przy czym jej podstawa, w której tkwią gotyckie okna, pochodzi zapewne z XIV – XV wieku. Podbudowana została, za sumę 311 talarów, w roku 1627. Pod koniec marca 1722 r. mistrz murarski. G. Hildebrand, za sumę 100 talarów, odnowił wieżę, zniszczoną wraz z dzwonami przez wichurę 2. VIII 1719 r. W 1777 r. ponownie poddano ją renowacji. W 1807 r. zawieszono nowe dzwony. Rok później, 29. VI 1808 r ., piorun trafił w kościelną wieżę i ciężko ją uszkodził.
Świątynia otoczona jest kamiennym murem i ma charakter wiejskiego kościółka. Uwagę zwracają nagrobki, będące pozostałością cmentarza parafialnego. Są wśród nich groby generała – majora Edmunda Dojanicz von Gliszczyński (1825 - 1896), jego żony Teresy z domu Schmakowski i Anny hrabiny Ballestrem (1832- 1909 ). Na podwórzu dostrzeżemy jeszcze grotę Matki Boskiej Fatimskiej, barokową figurę Matki Boskiej oraz gotycką kamienną pietę z połowy XV wieku.
Na południowej ścianie – szereg nagrobków, w tym większość należących do rodziny Raussendorfów, okraszonych łacińsko – niemieckimi tekstami o tematyce religijnej i nagrobnej. Pierwszy – w postaci niewielkiej tablicy z herbem bezpośrednio nad gotyckim portalem. Na brzegach napis:
”Anno 1549 am Tage Michaelis ist in Gott vorschieden C h r i s t o p h des edlen ehrenvesten Cunrat v o n R a u s s e n d o r f f lieber Sohn, dem Gott gnade”.
Roku 1549 w dniu św. Michała zmarł w Bogu Krzysztof kochany syn szlachetnego i czcigodnego Konrada Raussendorf. Boże! Bądź dla niego łaskawy.
Za załamaniem ściany – epitafium pierwszego luterańskiego pastora z Bolesławic:
“Anno Domini 1549 Dinstag nach Palmarum ist der hochwürdige Herr P h i l i p p H i l l e r, Pfarrer zu Tillendorf in Gott selig entschlaffen… Deme vs vnd uns allen Gott genedig sei.”
Roku Pańskiego 1549 we wtorek po Niedzieli Palmowej zmarł w Bogu czcigodny pan Filip Hiller pastor z Bolesławic. Niech Bóg będzie jemu i nam łaskawy.
Obok nagrobek Szymona Hanwalta, trzeciego luterańskiego pastora z Bolesławic:
“Anno 1554 ist der ehrwürdige Herr Simon Hanwalt Pharher von Tillendorf zu Obent Mariä Himmelfahrt in dem Herrn verschiedrn. Dem Gott genade. Amen.
”Simon in hoc saxo reguiescit parochus Hanwalt
At suus in coelis spiritus astra sapit.
Bonum sepulchrum pietas”.
Roku 1554 zmarł w Panu czcigodny Szymon Hanwalt pastor z Bolesławic w dniu Wniebowzięcia Panny Marii. Niech Bóg będzie jemu łaskawy.
Po brzegach dwa epitafia: jedno z XIX i drugie z XVIII wieku, przeniesione tutaj cmentarza ewangelickiego. Na południowej ścianie kościoła wmurowano dziesięć nagrobków, należących w większości do rogu Raussendorfów – właścicieli Bolesławic oraz kilku okolicznych wsi i zamków, w tym warowni bolesławieckiej.
Pierwszy po lewej – nagrobek Anny Raussendorf, żony Błażeja von Bibran z tekstem:
„Den 9. Junii 1572 ist In Gott seliglicher vorschieden die edle tugendsame Fraw Anna geborne Raußendorf (Heren Blasii von Bibra Hausfrau).
9 czerwca 1572 zmarła w Bogu szlachetna i pracowita Pani Anna z domu Raussendorf, żona Błażeja von Bibran.
Po bokach cztery szlacheckie herby rody Raussendorfów, Seidlitzów i Niebelschutzów.
Na prawo podobnie jak w pozostałych przypadkach także okraszone herbami epitafium Erazma zmarłego 18 I 1576.r
„Anno Domini MDLXXVI den 18. Januarii ist der edle ehrenveste E r a s u m s von Raussendorf … welchem Gott eine frohliche Auferstenhung vorleihen wolle.”
Roku Pańskiego 1576 w dniu 18 stycznia zmarł szlachetny i czcigodny Erazm von Raussendorf, któremu niech Bóg da radosne zmartwychwstanie.
Trzecie z kolei – poświęcone Ewie z Kittlitzów, żonie Henryka Raussendorf zmarłej w 1561 roku. Tekst z uszkodzonego epitafium mówi:
„Anna 1561 Sonobent vor Allerheligen ist in Gott vorschieden die edle ehrentugentreiche (Eva geborene Kittlitz ) Heinrich von Raussendorfs Ehegemahl Der Gott gnade.”
W roku 1561 w sobotę przed Wszystkimi Świętymi zmarła w Bogu szlachetna i czcigodna Ewa z domu Kittlitz, żona Henryka von Raussendorf. Niech Bóg będzie jej łaskaw.
Z Rakowic pochodzi Barbara, zmarła 4 III 1579:
„Anno 1579 den 4 Marcii ist in Gott vorschien die edle und ehrtugentsame Jungfraw” (B a r b a r a von Raussendorff) zur Rotelach. Der Got genedig sei”.
W roku 1579 4 marca zmarła w Bogu szlachetna i pełna cnoty panna Barbara von Raussendorf z Rakowic. Niech Bóg jej będzie łaskawy.
Kolejny nagrobek został zerodowany w takim stopniu, że nie udało się odczytać całości tekstu informującego o zmarłej 29 VI 1595 roku dziewczynce:
Im Jahr 1595 den 29 Juni ist in Got seliglich entschlafen die edle ehrentugentsame ( J u n g f r a w ) … (von Raussendorf ) … eine fröhliche Auferstehung zum ewigen Leben verleihe.”
W roku 1595, 29 czerwca zasnęła w Bogu szlachetna i pełna cnoty panna ……… do radosnego zmartwychwstania.
Zofia z Kittlizów, siostra widocznej na trzecim od lewej strony epitafium Ewy stoi, jak wszystkie kobiece postaci, ze złożonym rękoma. Zmarła ona 23 VII 1578 r:
„Anno Christi 1578 den 23 Juli ist die edle wohlgeborne Fraw S o p h i a geborne von Kittlitz, Conrad von Raußendorffs (ehelihe Hausfraw) in Gott seliglichen, entschlaffen, welcher Gott genedig und barmhertzig sei”.
Roku Pańskiego 1578 dnia 23 lipca zmarła szlachetna i zacna Pani Zofia z domu von Kittlitz, żona Konrada von Raussendorf, której niech Bóg łaskawy i litościwy będzie.
Mężem Zofii, a ojcem wcześniej wymienionych Krzysztofa i Erazma, był Konrad Raussendorf. Na płasko rzeźbie przedstawiony jest w zbroi. Tuż przy nim herby i tekst:
”Anno 1588 den 20…..ist….und wohlbenambte C o n r a d von Raußendorf… dem Gott eine frohliche Auferstehung vorleihe”.
Roku 1588 dnia 20 … zmarł zacny Konrad von Raussendorf, któremu Bóg pozwoli szczęśliwie zmartwychwstać.
Po prawej stronie – jego córka Anna, zmarła 4 II 1572 r.:
”1572. Jahr den 4. Februarii ist in Got selig entschlaffen die edlen ehren…herrliche Zukunft Jhesu unsers Erlosers.”
W 1572 roku dnia 4 lutego zmarła szlachetna … wspaniałej przyszłości Jezu nasz wybawicielu.
Mąż Ewy z Kittlitz, Henryk, znajduje się na ostatnim epitafium członków tej rodziny:
”Im 1596 Jahre den 18. May ist der edle ehrenveste und wohlbenambte H e i n r i c h von Raußendorf in Rotlach… eine fröhliche Aufstehung vorleihen wolle. Amen”.
w roku 1596 dnia 18 maja zmarł szlachetny i czcigodny Henryk von Raussendorf z Rakowic … Szczęśliwego zmartwychwstania. Amen.
Ostatni z monumentów został wmurowany dzięki poświęceniu Marii Seiler, żony zmarłego 25 IX 1617 r. Filipa Hillera Młodszego, duszpasterza kościelnego
”Im Jahre nach Christi Geburt MDCXVII den XXV. Septemberis ist in Gott selig verschiden der ehrwürdie wohlegelehrte Herr P h i l i p p u s H i l l e r, treuer Seelsorger der Kirche zu Tillendorf in die eilf Jahre, seines Alters XXVIII Jahr. Deme und uns allen Got gnade. Zum Gedechtniß seine hinterlassene Wittib Maria Seilerin diesen Stein aufrichten lassen .” W dole opisany kielich: ”Wir leben oder sterben so sind wir des Herrn.”
W roku od narodzenia Chrystusa 1617 dnia 25 września zmarł w wieku 28 lat czcigodny Pan Filip Hiller przez 11 lat wierny duszpasterz kościoła w Bolesławicach. Jemu i nam wszystkim Bożej łaski. Pozostała po nim wdowa Maria z domu Seiler kazała postawić ku jego pamięci ten kamień. Na kielichu napis: Żyjemy i umieramy – tacy jesteśmy w Panu.
Wchodząc do kościoła przez południowe wejście widzimy ustawione barokowe figury Matki Boskiej i św. Jana Nepomucena. W kruchcie – wystające z muru głowy aniołów, pochodzące zapewne z XV/XVI wieku. Wnętrze zostało tuż po wojnie splądrowane i okradzione z większości zabytków, gdyż kościół aż do lat 60-tych nie miał gospodarza. Najcenniejszy jest główny ołtarz różańcowy, od którego parafia wzięła swoje imię. Został przeniesiony tu w 1810 r. z rozebranego kościoła dominikanów. Na głównym obrazie – widzimy Św. Dominika odbierającego od Matki Bożej różaniec. Obok – ”domini canis” . Na górnym obrazie modlący się Św. Dominik. Na ołtarzu stały cynowe świeczniki z inicjałami ”CBOP 1695”, tj. Conventus Bolesłavianis Ordinis Praedicatorium (Bolesławiecki Konwent Zakonu Dominikanów). Obok stała, również przeniesiona, kamienna figura św. Dominika. W mensie ołtarzowej – relikwie św. Klemensa z XIX – wiecznym, częściowo zachowanym certyfikatem okraszonym pieczęciami biskupimi. Przed prezbiterium stała unikalna XV-wieczna skarbonka na ofiary, a obok niej barokowa ambona i chrzcielnica z 1481 r. Po lewej stronie ołtarza – kamienna chrzcielnica z 1830 r ., z datą wykutą u podstawy. W ścianę wmurowane było jedno z najstarszych epitafiów na Śląsku, poświęcone rycerzowi z rodu Rassendorf, z częściowo zachowanym tekstem:
„Anno Domini MCCCCXVIII…(Joannis?) Domini Ad Raussendorf…” czyli ”Roku pańskiego 1418… Jan z Raussendorf”.
Na środku kościoła, w posadzce, wmurowany był kolejny nagrobek członka tej rodziny z herbem i tekstem:
“Anno 1545. Jahr Freitag vor Reminiscere ist der edle ehrenveste Antonius von Raussendorf auf Tillendorf in Gott vorschieden. Dem Got gnad”.
W roku 1545 w piątek przed Reminiscere (druga niedziela Wielkiego Postu) zmarł szlachetny i czcigodny Antoni von Raussendorf z Bolesławic. Z Bożej łaski.
Antoni był ojcem Konrada i Henryka Raussendorfów, których oglądać można na epitafiach, na zewnątrz kościoła. W zachodnim zamknięciu chóru wisiały obrazy
św. Mikołaja, św. Jana Nepomucena, św. Barbary, św. Dominika, św. Judy
i Matki Bożej, który ufundował w 1684 r. jeden z mieszczan. Obok chrzcielnicy w roku 1771 został pochowany Dominikanin, ojciec „concionator ordinaus” Innocenty Neumann. Naprzeciw wejścia epitafium pastora Marcina Wessela i jego rodziny z 1636 r.:
Conservatori animarum sacrum. Martino Martini Weselii parochiae Tillendorfii pastoris ex coniuge rari exempli Dorothea Alberthin filiolo in suo aetatis limine mortalium coetui immatura morte erepto uberibus cum lacrimis contra votum moestissimi parentes h(oc) m(onumentum) p(osuerunt). Vivit in terra III hebdomadas. abiit in caelos A. MDCXXXVI die Kal. Sep”.
Na ścianach zawieszano dwanaście stacji drogi krzyżowej, przywiezionych tutaj przez parafian z Kresów Wschodnich.
Na wierzy kościoła były trzy dzwony, w tym dwa przeniesione tutaj w 1932 r. z kościoła farnego. Pierwszy z chronogramem i tekstem wymieniającym papieża Aleksandra VII, proboszcza Malchiora Ignacego Zimmermanna i członków rady miasta: „Regnante Alexandro septIMo pontIfCe sub auspiciis Melchioris Ignatii Knappe Praetoris, David Stigler, Christiani Frank a Klarenstein Syndici, Gregor Brueuer, Joann. Fridr. Bittner Senatorum, Mariae Glorisissimae Deiparae supra omnes angelorum chrors exaltatae, huius sacra aedis Tutelari, applaudentibus coeli incolis, applaudat et consonet in multa saecula campana haec, cuius honori fusa, dedicata et consecrata est. Johann Schröter durch des Feuers Zwang goß mich in Liegntiz, gab mir den Klang, Greorge Schloze Kirchenvater”.
Dzwon ten został odlany po tym, jak w 1642 r. poprzednie zostały stopione poprzez Szwedów. Mały dzwon został przeniesiony w 1932r. Odlany napis mówi:
„Anno MDCLXIX. Sit nomen Domini benedictum”
(Roku 1669. Niech imię Pańskie będzie błogosławione).
Trzeci dzwon - Matki Bożej, odlany w roku 1737 przez zakład Benedykta Hofrilnera ze Zgorzelca. Proboszczem był wtedy K. K. Mentzel, wikarym, Józef Scholz, zaś nauczycielem Jan Michał Waschnowski. Jego chronogram mówił:
„Sub augusto patrocinio lataque tutela Deiparae ultimie CnotInVo pVLsV perrVpta Meo acer restVLo. Postae Ne frangar, DIVa patrona faVe”.
W czasie ostatniej wojny wszystkie zostały przetopione dla potrzeb przemysłu militarnego. Obecnie, pod wezwaniem św. Jana i Panny Marii, pochodzą z lat 70-tych, a zostały odlane dzięki staraniu proboszcza ks. kanonika Władysława Karwackiego i miejscowych parafian. 1
Od 1945 roku kościół Matki Bożej Różańcowej w Bolesławicach obsługiwany był przez parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Mikołaja w Bolesławcu. Do 1965 roku odprawiano nabożeństwo dwa razy do roku, w Boże Narodzenie i Wielkanoc. Dzieci uczyły się religii w Bolesławcu. Od 1965 roku przyjeżdżał do Bolesławic kapelan Sióstr Adoratorek Krwi Chrystusa w Bolesławcu – ksiądz May Andrzej Jankowski.
Decyzją Arcybiskupiej Kurii Wrocławskiej, Dnia 28 sierpnia 1966 roku ksiądz Władysław Karwacki został skierowany do pracy duszpasterskiej w Bolesławicach o Brzeźniku. W niedzielę i święta były odprawiane dwie Msze św. Ksiądz Władysław wprowadził nabożeństwa w pierwsze czwartki, piątki i soboty.
W październiku 1966 roku – w czasie nieobecności księdza Władysława Karwackiego, z polecenia Kurii, obowiązki proboszcza pełnił ksiądz Stanisław Kielar. Po powrocie księdza Władysława, odbył on swoją pierwszą wizytę duszpasterską (kolędę) w parafii Bolesławice.
Po zgromadzeniu środków finansowych i potrzebnych materiałów, ksiądz Władysław rozpoczął remont świątyni. Wiosna 1967 roku został przełożony dach kościoła. Ponieważ ściany były mocno zagrzybione, odkopano fundamenty, założono izolację i rynny ściekowe oraz metalowe okna z kolorowym oszkleniem i zakupiono tabernakulum. Na miejscu zagruzowanej przybudówki wzniesiono salkę katechetyczną i zakrystię. Latem uporządkowano przykościelny cmentarz, poprawiono mur cmentarny oraz wykonano nowe schody, od bramy kościoła.2
1 Na podstawie: M. Olczak, J. Moniatowicz, Bolesławiec, Przewodnik historyczny, Moniatowicz Foto Studio, Jelenia Góra – Bolesławiec, 1998, s. 97-100.
2 Gazetka Parafialna nr 21